Congres Natuurlijk: Volop beweging in natuurinclusief bouwen

De vraag ‘Waar sta jij?’ werd door dagvoorzitter Daphne Teeling als eerste voorgelegd aan gastvrouw Liesbeth Grijsen, gedeputeerde van de provincie Overijssel, samen met Acquire en Het Oversticht initiatiefnemer van Congres Natuurlijk. De ambities liegen er in elk geval niet om. “Alles wat we bouwen in Overijssel moet toekomstbestendig zijn”, stelde Grijsen. En in het kader van niet altijd het wiel opnieuw willen uitvinden: “We hebben heel veel kennis in huis, maar we halen ook graag kennis van buiten.” Dat kwam goed uit, met meer dan 400 bezoekers was het congres beter bezocht dan ooit.

Mirre Kokkeler, concept ontwikkelaar bij Dura Vermeer, aannemer met Overijsselse roots, ziet een omslag in het denken over natuurinclusief bouwen. In positieve zin, maar uitdagingen zijn er ook. “Er komen heel veel opgaven bij elkaar, de kunst is om alle belangen tegen elkaar af te wegen.” 

André van der Zande, landelijke ambassadeur voor natuurinclusief bouwen, meldde trots de Agenda Natuurinclusief 2.0 onlangs te hebben aangeboden aan ministers De Jonge en Van der Wal. Niet alleen op Overijssels gebied gebeurt er veel, ook landelijk gezien worden veel stappen gezet, zo stelde Van der Zande.

Programma in festivalstijl

Het congres kende net als het voorgaande jaar een festivalachtige opzet, waarbij deelnemers hun eigen programma konden samen stellen. De Statenzaal bood het podium voor de keynote sprekers, er waren excursies, de lounge stond vol met standjes van onder meer de partners en er waren tientallen kennissessies.
In de presentatie van architect Roel Bosch (Het Oversticht) en ‘vliegend ecoloog’ Douwe Schut (Provincie Overijssel) vlogen misschien wel de meeste details over tafel. Het was met name Schut die de toehoorders een spiegel voorhield: bekijk bouwprojecten voortaan eerst vanuit de dierenwereld. Ga daarbij uit van deze vier v’s: voedsel, veiligheid, voortplanting en verbinding. Bedenk daarbij steeds wat de effecten van specifieke oplossingen zijn. Bijenkasten op een parkeerplaats of langs het spoor schieten hun doel voorbij. En je kunt wel goed zorgen voor het oranjetipje, maar weet wel dat die nooit zonder de pinksterbloem kan. 

Vaak ontbreekt die beheerkant, iets wat ook Marit Janse (De Urbanisten) benadrukte ten aanzien van de ontwikkeling van de Keilehaven tot natuurinclusief getijdepark. Het al vaker bekroonde ontwerp behelst het terugbrengen van getijdewerking in de regio Rotterdam en gebiedsontwikkeling (recreatie, bedrijvigheid en, over tien jaar, woningbouw). Met een klein zetje in de rug mag de natuur hier weer zijn gang gaan, maar dan moeten beheerders wel goed weten hoe dat moet. Als dat gaat lukken, hoopt zij, is niet meer de Erasmusbrug het icoon van de stad, maar de terugkeerde, reusachtige steur.

Inmiddels is de haven verondiept en is er een natuurlijke dam in het water aangebracht, geknoopt van wilgentakken door experts uit Oost-Europa. Al naar gelang het getij en de waterstand (tot ruim twee meter hoogteverschil) lopen de terrassen in dit knusse waterbekken onder. De terrassen zijn gevormd van zand met nieuwe keermuren die zijn gebouwd van afgedankte stenen. Zo heeft het park ook een uitstraling van rauw erfgoed, verwijzend naar het industriële verleden van deze overslaghaven. Ondertussen levert alleen al deze circulaire oplossing een besparing op van 21 procent aan materiaal en vervoer, én een milieuwinst van 128 ton CO2.

Bouwboeren

Echt natuurinclusief bouwen doe je met isolatiemateriaal van eigen bodem, sterker: uit de eigen regio. Dat is precies de bedoeling van de Nationale Aanpak Biobased Bouwen, waarvan een afvaardiging - Twentse Bouwboeren - vertelde over de kansen voor vezelgewassen in de bouw. Het is met name de keten van boer tot bouw, of van land tot pand, die nu een ecosysteem moet gaan worden, vertelde Janneke Paalhaar, zelf afkomstig uit de agrarische sector. Het aanjagen, recent versneld met 200 miljoen van het Rijk, is er vooral om vraag en aanbod op elkaar af te stemmen. Zo hebben boeren te maken met een al dan niet gunstige oogst en specifieke seizoenen, en hoe stemt een bouwer daar zijn productie op af?

Met het stikstofspook boven de markt, lijkt het een goed moment om boeren te verleiden, maar vooralsnog zijn het eerder stoppende boeren die hierin een extra boterham zien. Voor adviseur Ido Sellis is de winst zonneklaar. Met de juiste ingrepen bij het (ver)bouwen van een woning bespaar je zelfs op de CO2-uitstoot. En omdat je zelfs kunt kiezen voor een smallere en toch beter isolerende buitenschil, ten opzichte van traditionele isolatieoplossingen, kan het netto vloeroppervlak tot 105 procent stijgen.

Ede

Het is misschien wel de gemeente Ede waar natuurinclusief bouwen momenteel pas écht goed wordt aangejaagd. Het was Edwin Witter (Econsultancy) die ons met de details daarvan probeerde te overtuigen. In deze gemeente moet voor elk vergunningplichtig bouwproject een bepaald aantal ‘natuurinclusieve’ punten worden behaald. Een verplicht aantal dat is gekoppeld aan de hoogte van de investering.

Initiatiefnemers kunnen putten uit een uitgebreide catalogus van natuurinclusieve ingrepen die punten opleveren, variërend van het aloude nestkastje tot het inhuren van een ecoloog. Daarnaast bepaalt Ede, op basis van een biomorfologische kaart met natuurwaarden, waar specifieke ingrepen voor de biodiversiteit al dan niet nodig zijn. Daarvan hangt vervolgens de hoogte van een vermenigvuldigingsfactor af, die per thema het puntenaantal bepaalt. De keuzevrijheid en voorspelbaarheid zijn belangrijke winstpunten, die dit puntensysteem heel aantrekkelijk maken voor initiatiefnemers én gemeenten.

Welzijn en gezondheid

Opvallend bij de keynotes in de Statenzaal was de aandacht voor het welzijn en de gezondheid van mensen in relatie tot natuurinclusief bouwen. Renske Visser (IVN), Jolanda Maas (VU Amsterdam), Daan Bruggink (ORGA Architecten)  en Marco van Es (Bac2Nature) wezen allemaal op wat de natuur voor onze lichamelijke en mentale gezondheid kan betekenen. Een extra reden om natuurinclusief te bouwen, zo werd duidelijk. Harry Boeschoten van Staatsbosbeheer ging met name in op hoe we de beschikbare ruimte in ons land benutten en dat die ruimte allemaal met elkaar verbonden is. Verder benadrukte hij dat het belangrijk is om te weten wat we precies nastreven met natuuruinclusief bouwen, zodat ook een instantie als het CROW richtlijnen kan opstellen. 

Tim van Hattum was met een missie naar het congres gekomen. “Ik wil Nederland klimaatkoploper maken”, was de boodschap. Om dat te worden moeten we ons richten op een hoopvolle toekomst, in plaats van altijd het worst case scenario te schetsen.

In de prijzen

Het feestelijke karakter van het jubilerende Congres Natuurlijk kwam nog eens extra naar voren met de uitreiking van de Overijsselse Vrijwilligersprijzen. Gedeputeerde Liesbeth Grijsen reikte de prijzen uit aan de Trash Hunters uit Zwolle en het Prachtlint uit Staphorst. “We kunnen alles wel in verordeningen stoppen, maar als de mensen het niet dragen, is het effect zo weer weg”, schetste de bestuurder het belang van vrijwilligers. “De inbreng van onze inwoners is ongelooflijk belangrijk. Sinds corona is het moeilijker om mensen te vinden. Gelukkig zit het noaberschap in het dna van onze mensen. Met het uitreiken van deze prijs willen we onze vrijwilligers in het zonnetje zetten, dat gebeurt eigenlijk veel te weinig.”

Ook bij de afsluiting van het congres werden een paar mensen gefêteerd, met de Natuur voor Elkaar speldjes. Initiatiefnemers Jessica Winter (Natuur voor Elkaar) en Anneke Coops (het Oversticht) lieten in dichtvorm vijf mensen de revue passeren die zich de afgelopen jaren hebben ingezet om het natuurinclusieve gedachtengoed te verspreiden: Bauke de Vries (Saxion), Anniek Wierstra (ToekomstSterk), Jos Wolfkamp (Salland Wonen), Chris Teurlinckx (gemeente Steenwijkerland) en Martin Huiskes (LKSVDD Architecten) kregen allen een speldje uitgereikt.